Việt Nam đặt mục tiêu loại trừ sốt rét vào năm 2030. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Bộ Y tế đã ban hành lộ trình phòng chống và loại trừ sốt rét, đồng thời giao Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ương xây dựng kế hoạch hành động. Tất cả người mắc sốt rét và có nguy cơ mắc bệnh đều được tiếp cận các dịch vụ chẩn đoán, điều trị kịp thời.

Nhờ những nỗ lực này, tỉ lệ mắc và tử vong do sốt rét ở Việt Nam đã giảm đáng kể. Năm 2023, chỉ có 448 ca bệnh sốt rét, giảm 97,3% so với năm 2011. Tính đến 10 tháng đầu năm 2024, số ca bệnh là 321, giảm 18% so với cùng kỳ năm trước và không có ca tử vong. Đến nay, 46 tỉnh, thành đã được công nhận loại trừ sốt rét.
Nguy cơ sốt rét quay trở lại
Mặc dù đã đạt được nhiều thành quả, nhưng nguy cơ sốt rét quay trở lại vẫn hiện hữu. Ở các địa phương được công nhận đã loại trừ sốt rét, hệ thống giám sát, xét nghiệm và điều trị chưa được duy trì thường xuyên. Bên cạnh đó, tình trạng di biến động dân cư, người Việt Nam đi lao động, học tập, du lịch tại các nước lưu hành sốt rét, đặc biệt là châu Phi, làm gia tăng nguy cơ mang bệnh về nước. Đã có trường hợp mắc sốt rét ngoại lai tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Nghệ An, Hà Tĩnh.

Một số tỉnh như Khánh Hòa, Quảng Trị, Lai Châu còn nhiều trường hợp lây nhiễm tại chỗ, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ tái bùng phát sốt rét.
Vai trò của cộng đồng và các tổ chức xã hội
Phương châm “phòng bệnh hơn chữa bệnh” cần được ưu tiên hàng đầu. Người dân cần nâng cao nhận thức về sốt rét qua các kênh truyền thông và các chương trình giáo dục địa phương. Biện pháp hữu hiệu nhất hiện nay là phòng chống muỗi truyền bệnh. Người dân vùng có nguy cơ cần mắc màn tẩm hóa chất khi ngủ, mặc quần áo dài tay, dùng kem xua muỗi khi làm việc trong rừng, rẫy.
Người dân từ vùng sốt rét lưu hành hoặc từ nước có sốt rét lưu hành về cần khai báo y tế, làm xét nghiệm và điều trị sớm nếu có mầm bệnh sốt rét. Các đoàn thể như Mặt trận Tổ quốc, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên cần phối hợp với ngành y tế vận động người dân, ngủ màn và giữ vệ sinh môi trường xung quanh.
Vai trò của hệ thống y tế và chính quyền địa phương
Hệ thống y tế cần phối hợp với các tổ chức đoàn thể ở địa phương, tổ chức các buổi tuyên truyền về phòng chống sốt rét và các hoạt động nhân “Ngày thế giới phòng chống sốt rét” (25.4). Các đội tình nguyện viên ở các địa phương tham gia hoạt động tuyên truyền, vận động mọi người trong thôn, xã hưởng ứng các biện pháp phòng chống sốt rét do cán bộ y tế tại địa phương phổ biến.

Các lớp tập huấn cho cán bộ y tế cơ sở, y tế thôn bản, cần được tổ chức để cập nhật kỹ năng giám sát, phát hiện, chẩn đoán và điều trị sốt rét. Nhân viên y tế thôn bản có vai trò quan trọng trong việc phát hiện những người dân có các dấu hiệu nghi ngờ mắc sốt rét và hướng dẫn họ đến ngay cơ sở y tế gần nhất để xét nghiệm phát hiện sớm, nếu mắc bệnh sốt rét sẽ được điều trị kịp thời để tránh gây ra sốt rét nặng, phối hợp với y tế thực hiện công tác phun tẩm hóa chất phòng muỗi.
Chính quyền địa phương đóng vai trò trung tâm trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính. Khi nguồn viện trợ quốc tế giảm dần, chính quyền cần chủ động ngân sách địa phương và nguồn xã hội hóa phòng chống sốt rét; kế hoạch phòng chống sốt rét và kinh phí hoạt động cần đưa vào nghị quyết của Đảng bộ và Hội đồng nhân dân hàng năm.
Thành quả phòng chống và loại trừ sốt rét của Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu ngoạn mục. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu loại trừ sốt rét vào năm 2030, cần có sự tham gia của cộng đồng, các đoàn thể chính trị, xã hội và chính quyền địa phương. Sự tham gia của người dân và phối hợp chặt chẽ giữa y tế cơ sở, tổ chức xã hội và chính quyền các cấp, sẽ là yếu tố quyết định để duy trì các hoạt động ngăn chặn bệnh quay trở lại, tiến tới loại trừ sốt rét như mục tiêu chiến lược đã đề ra.
V.A