Thăm mường Chiềng Ngam

Từ hàng trăm năm về trước, người Thái đã định cư trên vùng đất này và lập nên mường của mình ở Chiềng Ngam, nay thuộc xã Châu Tiến và một phần của Châu Bính huyện Quỳ Châu. Ngoài văn hóa lúa nước đặc sắc, người Thái ở Chiềng Ngam trồng dâu, nuôi tằm, dệt thổ cẩm và lưu giữ văn hóa nhà sàn, tục uống rượu cần và những nét văn hóa khác khiến du khách về với đất này vẫn có những ấn tượng tốt đẹp.

Chiềng Ngam có nghĩa là một vùng đất đông vui và đẹp. Chiềng hay “chiếng” xưa kia là trung tâm của mường, vì thế mà đông vui. Ngam mang nghĩa là đẹp và là từ ngữ phổ biến trong tiếng Lào hơn nhưng người Thái vẫn dùng để đặt cho tên đất tên người với ý nghĩa trang trọng. Vùng đất này một mặt giáp với vùng rừng núi xã Châu Thuận gọi là Mường Chai. Mặt khác giáp xã Châu Thắng và con sông Nậm Giải như một ranh giới tự nhiên giữa Chiềng Ngam và huyện Quế Phong.

Người Thái trong vùng có câu hát thường được các nghệ nhân nhắc đến khi du khách đến thăm: “Mường Chiềng Ngam ăn cá ba sông”. Đó là các con sông nhỏ Nậm Giải, Nậm Hạt và Nậm Quàng, các chi lưu của sông Hiếu. Ba con sông đã bồi đắp nên những bãi phù sa rộng hàng trăm héc ta vì thế mà Chiềng Ngam trở thành nơi trồng lúa nước nhiều nhất ở huyện Quỳ Châu.

Người mường Chiềng Ngam chủ yếu là cộng đồng dân tộc Thái hàng trăm năm cấy lúa nước và là vùng vẫn duy trì những cọn nước tưới nước cho ruộng đồng. Các làng bản vì thế từ lâu không có tập quán du canh, du cư.

Các lễ hội như Hang Bua diễn ra vào đầu năm tháng giêng âm lịch, lễ Pủ Xừa vào tháng 9 âm lịch vẫn được duy trì đều đặn. Trong đó lễ Pủ Xừa là lễ cúng tâm linh đặc sắc. Vào ngày hội, người dân tập trung tại cây cổ thụ gọi là “pủ xừa” của mỗi bản để cúng thần linh, những người cai quản vùng đất để cầu bình an, mùa màng tươi tốt. Các làn điệu dân ca vẫn được duy trì trong ngày hội, ngày lễ, cưới xin… Trang phục truyền thống và tục uống rượu cần còn khá phổ biến.

Ở Bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến thuộc mường Chiềng Ngam xưa từng có dòng họ Sầm nhiều đời giữ chức Tri phủ Phủ Quỳ Châu. Chức danh được gọi là thổ tri phủ này bắt đầu từ thế kỷ 19 và được triều đình cho phép truyền vị trong dòng họ. Chữ viết của người Thái từng được dùng một cách khá phổ biến dưới thời phong kiến và Pháp thuộc.

Từ thập niên thứ 2 của thế kỷ 21, nơi này bắt đầu phát triển du lịch trong chủ trương phát triển du lịch cộng đồng của toàn tỉnh Nghệ An. Các nét văn hóa của người Chiềng Ngam trở thành thế mạnh để phát triển du lịch. Nghề dệt thổ cẩm, trồng dâu nuôi tằm được khôi phục. Chữ Lai Tay, một trong những hệ chữ viết từng được sử dụng trước đây được khôi phục và truyền dạy. Các làn điệu dân ca, nhạc cụ của người Thái cũng được chế tác, truyền dạy bởi các nghệ nhân.

Ngày nay, đến với mường Chiêng Ngam, du khách thấy được một diện mạo đổi mới và những nét văn hóa cổ xưa vẫn được lưu giữ. Tiếng khèn, tiếng sáo, hội cồng chiêng vẫn vang lên dưới mái nhà sàn. Những nét văn hóa này hiện nay được tích hợp trong các tiết mục văn nghệ, các cuộc hội hè đón tiếp du khách. Một Chiềng Ngam cổ xưa, một chiềng Ngam đổi mới và phát triển đang là bức tranh sống động mà người phương xa rất dễ nhận thấy khi về đất này.

Bài ảnh: Đình Tuyên

Theo dõi Văn Hóa Sự Kiện trên