Giữ hồn quê trong đôi cánh chuồn chuồn tre

Tỉ mỉ trong sáng tạo

Cách trung tâm Hà Nội khoảng 40km, xã Thạch Xá (huyện Thạch Thất) như một nét chấm phá bình yên, nép mình dưới chân núi Tây Phương lộng gió. Làng nghề chuồn chuồn tre nơi đây từ lâu đã nổi tiếng với những sản phẩm mộc mạc, sáng tạo, gợi nhớ một thời tuổi thơ hồn nhiên, đầy ắp kỷ niệm.

Trên những con ngõ nhỏ, tiếng dao vót tre, tiếng cười đùa của người thợ hòa vào không gian làng quê yên ả. Từng đôi bàn tay khéo léo, từ cụ già tóc bạc đến những em nhỏ đang tập tành làm chuồn chuồn… cùng nhau thổi hồn vào từng thanh tre thô ráp, tạo nên những chú chuồn chuồn tre nhỏ bé mà tinh xảo.

Đến Thạch Xá hỏi thăm về nghề làm chuồn chuồn tre, ai cũng bảo phải tìm đến nhà ông Đỗ Văn Liên. Trong căn nhà nhỏ nép bên lối làng, người đàn ông ngoài 50 tuổi vẫn cặm cụi tỉa tót những cánh chuồn chuồn. Đôi tay ông thoăn thoắt, cẩn trọng như nâng niu chính tuổi thơ của mình, còn đôi mắt ánh lên niềm say mê lặng lẽ.

Những chiếc chuồn chuồn tre, sau khi được tỉa cho thật mảnh mai và gọn ghẽ, nằm gọn trong xô nhựa – ước chừng cả trăm con. “Công đoạn này đòi hỏi sự tỉ mỉ”, ông Liên chia sẻ. Theo lời ông Liên, chỉ cần sơ sẩy, cánh chuồn chuồn sẽ không cân, bay không được, rồi thành ra chẳng ai buồn mua.

Chuyện nghề của ông Liên bắt đầu từ một chiều cách đây hơn 20 năm. Khi ấy, có đoàn khách du lịch ghé qua chùa Tây Phương, mang theo một chú chuồn chuồn tre xinh xắn. Lũ trẻ và cả người lớn trong làng xúm lại ngắm nhìn, ai nấy đều trầm trồ. Chẳng biết tự bao giờ, cái hiếu kỳ của đám đông và chút tò mò trong ông Liên biến thành động lực.

Ông tự nhủ: “Sao mình không thử làm?”. Vậy là từ những khúc tre sẵn có, ông và vài hộ gia đình trong làng mày mò đục, mài, uốn. Mỗi chiếc chuồn chuồn ra đời lại như một bài học nhỏ, có cái chưa được, có cái đã “cất cánh” đậu yên trên đầu ngón tay. Thế rồi, từng bước, nghề làm chuồn chuồn tre lan ra cả làng. Từ một thú vui tò mò, nó trở thành nguồn sống, thành niềm tự hào của người dân Thạch Xá.

Cũng giống như ông Liên, ông Nguyễn Văn Tái, chủ cơ sở sản xuất chuồn chuồn tre Tái Tân cho biết, mỗi chú chuồn chuồn không chỉ là món đồ chơi bình dị, mà còn là kết tinh của cả một hành trình lao động và đam mê.

Theo lời ông Tái, nghề chế tác chuồn chuồn tre của gia đình ông đã lan tỏa khắp vùng xa gần suốt hơn 27 năm nay. Với ông, nghề không chỉ là công việc, mà còn là duyên nợ gắn bó sâu sắc với cuộc đời. Những chú chuồn chuồn nhỏ bé, tinh xảo do chính tay ông làm ra đã chinh phục trái tim của bao người, trở thành món quà tuổi thơ ngọt ngào và biểu tượng của hồn quê. Chính tình yêu nghề và sự tin tưởng từ khách hàng đã tiếp thêm sức mạnh, nuôi dưỡng trong ông niềm quyết tâm không ngừng nghỉ, để ngày càng phát triển và mở rộng sản xuất, giữ gìn và lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc này.

Theo ông Tái, tre để làm chuồn chuồn có yêu cầu bắt buộc là không được ngâm, không được mối mọt, chỉ lấy tre già – dẻo dai và bền chắc. Rồi từ đó, người thợ sẽ uốn từng cặp cánh, vót từng thân tre cho mềm mại.

Với những nghệ nhân như ông Tái, ông Liên, dường như đôi tay họ đã quen với những lát cắt nhỏ xíu, những động tác uốn cong đầy tỉ mỉ. Dưới ánh đèn vàng vọt, họ ngồi lặng lẽ bên khúc tre khô, kiên nhẫn mài giũa từng góc cạnh, từng đường nét như thể đang thổi hồn vào một sinh linh bé nhỏ.

Họ kể, mỗi lần chuồn chuồn mất thăng bằng, họ lại lật đi lật lại, chỉnh sửa từng chút cho đến khi nó có thể đậu yên trên đầu ngón tay. “Chẳng có ảo thuật gì đâu,” ông Tái quả quyết.

Có lẽ sự thật đúng là vậy. Bởi chỉ có sự kiên nhẫn, niềm say mê và một tình yêu nghề truyền đời đã, đang và sẽ giúp chuồn chuồn tre của làng Thạch Xá đã bay xa, vượt khỏi lũy tre làng, trở thành món quà chất chứa, chở nặng cả hồn quê.

Đưa làng nghề vươn xa

Thạch Thất là vùng đất xứ Đoài mộc mạc. Nơi đây không chỉ là miền quê với những hàng tre xanh rì rào gió, mà còn là kho tàng văn hóa, lịch sử, mang đậm hồn quê Việt. Vùng đất này có tới 209 di tích lịch sử, văn hóa, trong đó 34 di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia và 66 di tích được công nhận cấp tỉnh, thành phố. Mỗi mái đình, ngôi chùa, mỗi lối nhỏ dẫn vào làng đều lưu giữ hơi thở ngàn năm của những lớp người đã từng sống, từng thắp lên niềm tự hào quê hương.

Thạch Thất không chỉ nổi danh với nghề chế tác chuồn chuồn tre ở Thạch Xá, mà còn tự hào với những làng nghề truyền thống đã ăn sâu vào đời sống nơi đây: nghề cơ kim khí ở Phùng Xá; nghề mộc, may ở Hữu Bằng; nghề mây tre đan Bình Phú; bánh chè lam Thạch Xá; chè kho Đại Đồng; mộc Chàng Sơn, Canh Nậu, Dị Nậu; làm nhà gỗ cổ truyền ở Hương Ngải… Tất cả đã dệt nên một bức tranh làng quê sống động, mỗi làng một nghề, mỗi nghề một câu chuyện, tạo nên nhịp sống cần mẫn, lặng lẽ mà đầy tự hào.

Những làng nghề không chỉ mang lại nguồn thu nhập ổn định cho hàng ngàn hộ gia đình, mà còn là cầu nối đưa sản phẩm quê nhà vươn xa, góp phần đưa Thạch Thất trở thành điểm đến du lịch đầy sức hút. Và hơn hết, chính bàn tay tài hoa của người thợ đã làm nên những sản phẩm không chỉ phục vụ tiêu dùng mà còn giữ gìn tinh hoa văn hóa – một phần hồn cốt không thể phai mờ của xứ Đoài.